Er kwam weer zo’n opmerking voorbij, op kantoor (kan ik nu weer zeggen): “Ik kreeg het Spaans benauwd,” zei een collega.

In plaats van dat ik me van mijn empathische kant liet zien en erop reageerde met ‘goh, hoezo dan?’ of ‘jeetje, vertel’, dacht ik alleen maar hardop: “Wat een rare uitdrukking eigenlijk, waar zou dat vandaan komen?”

“Omdat het benauwd is in Spanje,” opperde de één.

“Vanwege Tachtigjarige Oorlog,” mompelde de ander correct.

Dat zoeken we even op natuurlijk. De uitdrukking stamt inderdaad uit de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). De oorlog waarin de Nederlanden, aangevoerd door Willem van Oranje (1533-1584), in opstand kwamen tegen de Spaanse bezetting. Daar kom ik zo nog even op terug.

Volgens de site IsGeschiedenis.nl bestaan er twee theorieën over de exacte herkomst van de uitdrukking – Belegeringen en de Spaanse Inquisitie – waarvan ze zeggen dat de eerste het meest waarschijnlijk is, maar beiden interessant. Dat van de belegeringen wist ik bijvoorbeeld niet. Ik citeer:

Belegeringen

Tijdens deze lange oorlog probeerde het Spaanse leger de Nederlanders geregeld door middel van uitputting tot overgave te dwingen. Om dit voor elkaar te krijgen kozen de Spanjaarden er vaak voor een stad te belegeren. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens het Beleg van Haarlem (1572-1573) en in Leiden bij het Beleg van Leiden (1573-1574).

Tijdens de belegering van een stad konden de inwoners de stad niet verlaten. Het doel van de Spanjaarden was om ervoor te zorgen dat er geen voedselvoorraden naar de betreffende steden gebracht konden worden, zodat de bevolking uit zou hongeren en zich uiteindelijk genoodzaakt zag om zich over te geven. Mensen konden dus geen kant op en kregen het letterlijk ‘Spaans benauwd’.

En de tweede uitleg:

Spaanse Inquisitie

Er is echter nog een andere theorie over de oorsprong van de uitdrukking. Deze heeft indirect ook met de Tachtigjarige Oorlog te maken, namelijk met de gevreesde Spaanse Inquisitie. Dit was een instituut dat er op uit was om ervoor te zorgen dat mensen het katholieke geloof wel op de juiste manier aan bleven hangen. In de Nederlanden, waar het protestantisme populair was, was de Spaanse Inquisitie zeer gevreesd en onder andere berucht om de martelmethoden die ze toepaste. Van deze martelmethoden kon je het ‘Spaans benauwd’ krijgen en hier zou de uitdrukking dan ook vandaan komen.

Dan, om nog even terug te komen op te opstand; de Eerste Vrije Statenvergadering van 1572 vond hier plaats, in ons wonderschone Dordrecht. Als dat niet was gebeurd, hadden we nu Spaans gesproken en hadden we het gewoon benauwd gehad, niet Spaans benauwd.

Er wordt steeds meer aandacht besteed aan de plek waar het gebeurde, het Hof van Nederland. Je kunt het Hof bezoeken en meteen verfilming zien van deze Eerste Vrije Statenvergadering van 1572, op de plek zelf, in de Statenzaal.

Hier zie je een kleine trailer: www.hethofvannederland.nl/verhalen/de-vrijheid

Onze eigen Independence Day film.